هوش هیجانی به عنوان یک مهارت اساسی مهم در مدیریت هیجان‌ها و ارتباطات انسانی به شمار می رود. این مقاله به بررسی راهکارها و تکنیک‌هایی که تقویت هوش هیجانی پرداخته و  مفهوم هوش هیجانی و اهمیت آن را مورد مطالعه قرار می دهد .

مفهوم هوش هیجانی

هوش هیجانی یعنی توانایی درک و مدیریت کردن مردان، زنان، دختران و پسران، برای رفتار خردمندانه در روابط انسانی.

تعریف و تاریخچه هوش هیجانی :

برای اینکه درک کنیم هوش هیجانی چیست باید بدانیم اصطلاح هوش عاطفی برای اولین بار در دهه ۱۹۹۰ توسط دو روانشناس به نام‌های جان مایر و پیتر سالووی مطرح شد. آنان اظهار داشتند، کسانی که از هوش احساسی برخوردارند، می‌توانند عواطف خود و دیگران را کنترل کرده، بین پیامدهای مثبت و منفی عواطف تمایز قائل شده و از این آگاهی عاطفی برای فکر و اعمال خود در زندگی بهره ببرند. دانیل گلمن صاحب نظر علوم رفتاری و نویسنده کتاب «کار کردن به وسیله هوش احساسی» اولین کسی بود که این مفهوم را وارد عرصه سازمان نمود. گلمن هوش هیجانی را استعداد، مهارت یا قابلیتی دانست که عمیقاً تمامی توانایی‌های فردی را در دایره خود دارد. در مدل گلمن به‌طور خلاصه پنج حوزه اساسی هوش هیجانی مورد بررسی قرار گرفته‌است:

• شناخت هیجان‌ها و احساسات خود، خودآگاهی
• مدیریت هیجان‌ها و احساسات خود، خودمدیریتی
• تمرکز بر اهداف و حفظ انگیزه های درونی، خودانگیزشی
• تشخیص و درک هیجان‌ها و احساسات دیگران، دیگرآگاهی
• مدیریت رابطه با دیگران، دیگر مدیریتی

مدل گلمن امروزه به‌طور وسیعی به رسمیت شناخته شده‌است. این مدل می‌گوید وقتی فردی دارای هوش عقلی یا بهره هوشی (IQ) بالایی است، لزوماً دارای هوش هیجانی (EQ) بالا نیست. هوشمند بودن یک امتیاز است که البته تضمینی برای موفقیت در زندگی و روابط بین فردی و اجتماعی نخواهد بود.

اهمیت هوش هیجانی در زندگی فردی و حرفه‌ای :

هوش هیجانی شامل شناخت و کنترل عواطف و هیجان‌های خود و دیگران است. به عبارت دیگر، شخصی که EQ  بالایی دارد، سه مؤلفه را به صورت کاملا اصولی و آگاهانه با یکدیگر تلفیق می‌کند: مؤلفه شناختی، مؤلفه فیزیولوژیکی و مؤلفه رفتاری. علم مدیریت بر این باور است که رهبران و مدیران، با هوش‌های هیجانی بالاتر، توان بیشتری برای هدایت و رهبری سازمان تحت کنترل‌شان دارند. از طرفی کارکنانی که دارای وجدان کاری و احساس وظیفه‌شناسی بالایی هستند، اما هوش هیجانی در آنها پایین است، در مقایسه با کارکنان مشابهی که از هوش هیجانی بالایی برخوردارند، عملکرد ضعیف‌تری دارند.

اجزای هوش هیجانی

هوش هیجانی یک مفهوم پیچیده است که از چندین عنصر و مهارت تشکیل شده است. اجزای اصلی هوش هیجانی عبارتند از:

1. تشخیص احساسات (Emotion Recognition): این مهارت به فرد اجازه می‌دهد تا احساسات خود و دیگران را به درستی تشخیص دهد. این شامل توانایی تشخیص انواع احساسات مثل خوشحالی، عصبی بودن، غم و اضطراب است.
2. مدیریت احساسات (Emotion Management): پس از تشخیص احساسات، افراد باید بتوانند به طور مؤثر آنها را مدیریت کنند. این شامل توانایی مدیریت تنش ها، تغییرات مزاج، و بهبود حالات روحی است.
3. توانایی تشویق خود (Self-Motivation): هوش هیجانی به فرد کمک می‌کند تا خودش را تشویق کند و انگیزه داشته باشد. این شامل توانایی تعیین اهداف، ایجاد انگیزه داخلی، و مدیریت استرس برای دستیابی به اهداف می‌شوند.
4. توانایی ارتباطات انسانی (Empathy): این مهارت به افراد کمک می‌کند تا احساسات و نیازهای دیگران را درک کرده و با آنها ارتباط برقرار کنند. توانایی ابراز همدردی و احترام به دیگران نیز در اینجا جای دارد.
5. مهارت‌های اجتماعی (Social Skills): افراد با هوش هیجانی بالا معمولاً توانایی برقراری روابط مؤثر و سازنده با دیگران را دارند. این شامل مهارت‌هایی مثل ارتباط بین فردی، همکاری، حل اختلافات و تفکر کارتیمی است.

این اجزا به طور ترکیبی با یکدیگر، هوش هیجانی فرد را تشکیل می‌دهند و به او کمک می‌کنند تا بهترین تصمیمات را بگیرد و در مواجهه با چالش‌های زندگی به عملکرد بهتری دست پیدا کند. توسعه این اجزا می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی شخصی و حرفه‌ای کمک کند.

مهارت های لازم برای تقویت هوش هیجانی

تقویت هوش هیجانی به شما کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر درک کنید و هوشمندانه با آنها مواجه شوید. در ادامه، راهکارهایی برای تقویت هوش هیجانی را معرفی می‌کنیم:

آگاهی از احساسات:

زمانی که احساس و حالت هیجانی خاصی را مثل شادی، غم، عصبانیت، استرس و … در خود تجربه می‌کنید، حتما به آن توجه و تلاش کنید ماهیت آن را به درستی تشخیص دهید.

تشخیص احساسات در دیگران:

به صحبت های دیگران با دقت گوش و تلاش کنید احساسات و نیازهایشان را درک کنید. این تمرین می‌تواند توانایی شما در تشخیص احساسات دیگران را بهبود ببخشد.

مدیریت احساسات:

تمرین‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق، یوگا و تمرینات تمرکزی به کنترل احساسات کمک می‌کنند. همچنین در مواجهه با مشکلات یا موقعیت های استرس‌زا، تلاش کنید تا راه‌حل‌های خلاقانه و مؤثر پیدا کنید.

مهارت‌های ارتباطی:

برای بهبود توانایی ارتباط با دیگران، مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنید. این شامل گوش دادن فعال، ابراز همدردی و تعامل و بازخورد دادن موثر است.

مهارت‌های اجتماعی:

شرکت در فعالیت های گروهی و تیمی بسیار برای توسعه مهارت‌های اجتماعی و همکاری با دیگران مؤثر است.

مهارت های حل تعارض:

توانایی حل تعارضات به صورت مسأله‌محور و بدون تشدید احساسات منفی می‌تواند به شما کمک کند تا در ارتباطات خود مؤثرتر عمل کنید.

مهارت های مدیریت استرس:

تکنیک‌های تنفسی ساده می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند. علاوه بر آن برای مدیریت و کاهش استرس، برنامه‌ریزی مؤثر زمان، تعیین اولویت‌ها و تنظیم مراقبت از خود می‌تواند مفید باشد.

توسعه انگیزه شخصی:

تعیین اهداف شخصی و حرفه‌ای، تلاش برای دستیابی به آنها و استفاده از تکنیک های تشویقی می‌تواند انگیزه شما را افزایش دهد. فراموش نکنید که از تفکر مثبت و مفید برای تغذیه انگیزه‌تان استفاده کنید.

توجه داشته باشید که تقویت هوش هیجانی یک فرآیند طولانی‌مدت است و نیاز به یادگیری مهارت های نرم و تمرین و تلاش دارد. حتی لازم است برای تقویت هوش هیجانی از کمک مشاورین یا متخصص این حوزه بهره ببرید تا راهکارهای خاصی برای شما ارائه شود. تیم متخصص نمو با وجود مشاورین و مدرسین مجرب حوزه توسعه فردی، خدمات خود را در زمینه آموزش هوش هیجانی و تقویت آن در سطح فردی و سازمانی ارائه می نماید.

مثال‌هایی برای اهمیت تقویت هوش هیجانی

به این دو مثال برای تأثیر تقویت هوش هیجانی در زندگی شخصی و کاری توجه کنید:

1. سارا فردی با هوش هیجانی بالا بوده و از برخورد همسرش در مهمانی دلخور شده است. او در مواجهه با این مشکل در وهله اول، توانایی تشخیص احساسات خود (مثلاً خشم و نارضایتی) را دارد. سپس، به جای واکنش عصبی و خشمگینانه، از توانایی مدیریت احساسات خود استفاده می کند. بنابراین به‌جای اینکه همسرش را سرزنش کند، با او به گفتگویی محترمانه و صادقانه می‌پردازد. مطمئنا این تعامل مثبت به تقویت رابطه او با همسرش کمک می‌کند.
2. سعید در یک شرکت ساختمانی مدیر پروژه و فردی دارای هوش هیجانی بالا می باشد. او در مواجهه با یک تغییر ناگهانی در پروژه، در وهله اول، توانایی تشخیص احساسات ترس و استرس را در خود دارد. سپس، با استفاده از مهارت‌های مدیریت استرس، او به تمرکز بر روی حل مسئله، کشف راه‌حل‌های مؤثر و بهبود وضعیت پروژه می‌پردازد. به عبارت دیگر ، در مواجهه با تغییرات ،علاوه بر تشخیص تفاوت ها و تمایزها ، به دنبال بهبود و راه حل هایی برای برخورد اثربخش با این تغییرات و دگرگونی هاست.

این مثال‌ها نشان می‌دهند که هوش هیجانی نه تنها به فرد در مدیریت احساسات شخصی خود کمک می‌کند، بلکه در مواجهه با موقعیت‌های مختلف در زندگی شخصی، اجتماعی و کاری نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.

تکنیک‌های کاربردی برای تقویت هوش هیجانی

تکنیک‌های کاربردی برای تقویت هوش هیجانی می‌توانند به شما در مدیریت احساساتتان، بهبود روابط اجتماعی و کاری و افزایش کیفیت زندگی کمک کنند. در ادامه، 5 تکنیک‌ مؤثر را معرفی می‌کنیم:

1. تمرین تنفس عمیق: تنفس عمیق و متمرکز به شما کمک می‌کند تا در مواجهه با استرس یا احساسات منفی آرامش یابید. برای این تکنیک، نفس عمیقی بکشید و بازدم را به طور کامل و آرام انجام دهید.
2. تمرین مدیتیشن: مدیتیشن به شما کمک می‌کند تا ذهنتان را آرام کنید و به تمرکز بر روی حضور در لحظه حال برسید. مدیتیشن می‌تواند به کاهش استرس، افزایش آگاهی از احساسات، و بهبود تمرکز کمک کند.
3. تمرین تعاملات اجتماعی: برای بهبود این مهارت ها حتما خودتان را در موقعیت های اجتماعی مانند حضور در اتوبوس، مترو، همایش و رویدادهای عمومی قرار دهید. این شامل برقراری ارتباط با افراد غریبه و تمرین مهارت‌های گفتگو، شنیدن فعال، اظهار همدردی، تفهیم نیازها و احساسات دیگران می‌شود.
4. پیگیری احساسات: برای تقویت هوش هیجانی، می‌توانید یک دفتر یادداشت تهیه کنید و روزانه احساسات و احوالات خود را ثبت کنید. این به شما کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر درک کنید و تغییرات را طی زمان مشاهده کنید.
5. تفکر مثبت: مثبت‌نگری و بهبود تفکر مثبت می‌تواند به کاهش استرس و افزایش روحیه کمک کند. تمرین در مورد چگونگی تغییر تفکر منفی به تفکر مثبت و ارتقاء پذیرش در زندگی می‌تواند مفید باشد.

با تمرین مستمر و تلاش در مسیر تقویت هوش هیجانی، می‌توانید به توانایی مدیریت هیجانات منفی، کاهش استرس، بهبود روابط، و بهبود کیفیت زندگی خود دست پیدا کنید.

تا اینجا با هم در مورد مهارت ها و تکنیک‌های کاربردی در تقویت هوش هیجانی مطالعه کردیم و بر اهمیت آموزش و تمرین EQ تأکید کردیم. دپارتمان یادگیری مؤسسه نمو با وجود تیم متخصص و حضور اساتید مجرب در حوزه توسعه فردی و مهارت های نرم دوره آموزش هوش هیجانی را براساس نیازها و چالش های سازمانی شما برنامه ریزی و اجرا می کند. سناریو آموزشی این دوره با بهره گیری از تست هوش هیجانی بار-آن و فعالیت کارگاهی طراحی و تدوین می شود.